Uderz w stół, a nożyce się odezwą? To nie zawsze jest prawda, ale czasami tak, chociaż to zazwyczaj żadne tam nożyce, najwyżej nożyczki. Po ostatnim felietonie (obok innych) doszło do mnie trochę oburzonych głosów, nawet niektóre oburzone bardziej mną, niż tym co tam było napisane. Niby zrozumiałe, ale mnie bardziej dziwi fakt, że niektórzy (tacy niby znawcy) nie zauważyli, że to był felieton (a nie recenzja książki), a także to, że nie zauważyli, o czym on był ? nie o książce, tylko o sposobie w jaki powstała.
Ale zostawmy te głosy, bo mamy tu do omówienia ważniejszą rzecz. O wiele ważniejszą. Bo jeśli coś cieszy, jest chyba ważniejsze. We wspomnianym felietonie pisałem o tym, jak istotna wydaje mi się kwestia rzetelności w działaniach okołoliterackich, zwłaszcza wydawniczych i ? że tak brzydko powiem ? selekcyjnych. Na przykład w kwestii zmysłu powonienia. Mówię tu także o substancjach lotnych i stałych niewolnych od smrodu. I chyba dobrze pokazać coś na przykładach i prosto, żeby nie było nieporozumień z rozumieniem (a właściwie z nierozumieniem). Otóż jak te rzeczy robić dobrze i pachnąco pokazuje nam (i mam nadzieję niektórych zawstydza) Mariusz Grzebalski ze swoimi współpracownikami, bo ich praca włożona w serie książek pod szyldem ?Wielkopolskiej Biblioteki Poezji?, ?Biblioteki Poezji Współczesnej? i ?Biblioteki Prozy Współczesnej?, wydawanych przez Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, jest nieoceniona i chyba trudno będzie przedobrzyć z chwaleniem.
Jeżeli mam tu chwalić prosto i zrozumiale, to napiszę, że czasem częściej, czasem rzadziej, ale w swojej skrzynce pocztowej w jakiś cudowny sposób znajduję koperty z książkami (znaczy wiem, że przynosi je listonosz, ale to i tak jest cudowne), i jeśli widzę na którejś z nich pieczątkę z Poznania, to zawsze otwieram. Zawsze. A jeśli akurat otwieram także inne, to zaczynam od tej. Z jakąś dziecięcą radością, spodziewając się miłej niespodzianki. A czemu tak się dzieje? Człowiek uczy się w sporej mierze na doświadczeniach (bo nie jest zbyt mądry i chyba nigdy zbyt doświadczony), i jeśli w jakichś okolicznościach spotkało go coś miłego, to na zasadzie analogii, kiedy te okoliczności się powtarzają, zazwyczaj również oczekuje powtórzenia tych miłych doznań. Jasne to jest? Tym, którzy nie zrozumieli poprzedniego felietonu, podpowiem tu, że bardzo chwalę, czyli że mi się podoba, znaczy, że jestem na tak. Niejako w ciemno.
Bo tych miłych doznań po przesyłkach z Poznania było już naprawdę sporo. Wszystkiego nawet nie powinienem tu wymieniać, żeby ten tekst nie stał się nudny, ale chociaż napiszę coś o tych, które ucieszyły mnie najbardziej, przynajmniej ostatnio. O ?22? Sendeckiego już tutaj pisałem, chociaż to nie jest książka do pisania o niej. To jest książka do czytania i się wzruszania. Co co jakiś czas ponawiam i się tym wzruszeniem już nie dzielę. Bo wzruszenie nie do tego służy. Co i Państwu polecam. Wcześniej był ?Asortyment? Pióry (duży wybór) i dwie książki Wiedemanna (nowy tomik i książka zbierająca tomiki dotychczasowe). Pióro, który od ?Okęcia?, wydanego przed siedemnastu laty w nieodżałowanym Przedświcie, coraz konsekwentniej i z większą maestrią pisze wiersze Tadeusza Pióry, dokładając im co rusz dodatkowych wyzwań, obostrzeń, i przyrządzając je według coraz bardziej wymyślnych przepisów, cały czas jednak na własnej patelni i z własnym zestawem naturalnych, świeżych, aromatycznych przypraw. I Wiedemann, który od ?Samczyka?, wydanego przed czternastu laty w nieodżałowanej serii ?Obserwatora?, z coraz większym kunsztem, a zarazem z jakąś dziwną (bezczelną) prostotą, migotliwością i lekkością pisze wiersze Adama Wiedemanna, dokładając im nie tylko smaczków rzeczywistości, ale także własnych kubków smakowych i z przypraw wspomagając się jedynie najprostszymi szczyptami. I tak w dość nieodległych od siebie chwilach można się było spotkać z dziełem obu tych poetów, rozrzuconym, dojrzewającym w czasie, w tym samym czasie, i sobie popatrzeć we własnym fotelu, jak ta poezja własnymi drogami chodzi, czasami wręcz w przeciwnych kierunkach i sobie na złość, jak się w tym buduje, jak się tym międli i napachnia, i jak budujące jest to, że to jej poróżnienie (i ona sama w różnych zapachach) wciąż wzrusza, a nawet wciąż bardziej. Ale mówimy tu o starszakach, o wyjadaczach, którzy jeszcze zębów nie zjedli, a Grzebalski wcale nie idzie na łatwiznę, stawiając tylko na sprawdzone konie, sprawdzone gonitwy i sprawdzone tory.
Na przykład pewnego dnia w skrzynce znalazłem świeżynkę, czyli ?Dwa fiaty? Bargielskiej. Dużo już ciepłych słów o tej książce powiedziano, sporo napisano i ja troszkę już wspominałem, ale nie będę tu psuł sobie teraz humoru stawianiem się w podejrzanej, niewdzięcznej i znojnej roli krytyka literackiego, bo to jest felieton o tym, jak mi ładnie pachnie robota Mariusza Grzebalskiego i ile mam z niej frajdy. Mówiliśmy o Bargielskiej. Człowiek otwiera kopertę, czyta i już wiosna, chociaż naprawdę wciąż jeszcze trzymała zima. Potem czyta jeszcze raz i wiosna nie mija. Prawie każde zdanie, zanim się skończy, już kwitnie od nowa, jakby miało po dwa słońca albo jakieś niewidzialne motorki z niewidzialnymi solarami i lunarami w napędzie. Po dwa początki i po dwa końce. Prawie każda strofka. Jakby się w kwitnącym sadzie siedziało i piło coś, co zostało sporządzone z owoców, które ten (właśnie ten) sad (akurat w tej chwili) urodził. Bo książka te odwieczne, raczej smutne, śmierdzące nieco stęchlizną, wyeksploatowane do szczętu tematy i wątki, porusza świeżutko, smacznie i wonnie, że aż spodziewamy się owocu i jego szumu we własnej głowie.
Jak Bargielska to robi, to jest bardzo ciekawa sprawa i na pewno warto to prześledzić dokładnie, ale w tym felietonie bardziej ma nas zająć to, jak ten Grzebalski to robi? Chyba znam odpowiedź. W przeciwieństwie do wydawcy, który był cichym bohaterem poprzedniego Duktu (i który uparł się wypowiadać to trudne słowo w nazwie poznańskiego wydawnictwa w brzmieniu ?bibloteka?), Grzebalski czyta, rozumie i wydaje to, co jest dobre. Proste? Merkantylne pobudki, biznesowe (biznesowe w cudzysłowie) strategie, techniki manipulacji, osobiste preferencje (pieniądz ponad wierszem, pod wierszem, idący za wierszem, i jeszcze od tych, którzy skandują pochwalne okrzyki) to nie jest lepsza strategia. Nakłanianie ludzi, żeby chwalili za frajer coś, czego być może w innych okolicznościach w ogóle nie zdecydowaliby się chwalić ani nawet o tym zająknąć. Czytam na przykład ?Metale ciężkie? Pawła Kozioła i tak sobie myślę, co Grzebalski ma wspólnego z Koziołem? Nic. Albo z Kaczanowskim? Poeta Grzebalski z poetą Koziołem (lub Kaczanowskim) idą naprzeciw siebie dużo bardziej, z dużo wyraźniejszymi taranami, niż Pióro z Wiedemannem. A jednak książka Pawła Kozioła (jak i Kaczanowskiego) ukazała się w Poznaniu. Dlaczego? Coś mi się wydaje, że to jest proste. Bo czytam i widzę, że jest po prostu dobra, warta zawracania nią ludziom głowy. Wystarczy umieć to zauważyć i mieć czyste intencje. Ot, cała strategia wydawnicza.
Albo książka prozatorska Adama Poprawy. Mam wrażenie, że proza służy ostatnio przede wszystkim do tego, żeby wydawcy dali radę zarobić na niej jak najwięcej (choć w rzeczywistości często chodzi o to, żeby jak najmniej stracić), a tu WBPiCAK w Poznaniu za sprawą redaktora serii wydało coś, co z oczywistych względów nie sprzeda się w dużym nakładzie. A ileż ta książka niesie ze sobą radości, ileż delikatnego gmerania w języku, jaki tam jest nasłuch i jak wdzięczne wygrywanie szczegółu, ile dystansu do siebie, do pisania, do tego, co napisane. I gdyby się zastanowić, czy jednak nie byłoby tej książce lepiej w wydawnictwie bardziej obecnym na rynku książki, w księgarskich witrynach, to jednak chyba doszłoby się do wniosku, że nie, że tu jej najlepiej.
Bo jest coś dziwnego w tym wydawnictwie, coś co od razu mnie zachęca. Nie ma tego szumu, tych pretensji, tego krzyku, że mój jest cały tort (a nawet wisienka). Bo o cóż więcej chodzi w literaturze? O to żeby pisarz dobrze pisał, wydawca dobrze wydawał, a czytelnik dobrze czytał. Tak jak ja przeczytałem ?Miłobędzką wielokrotnie?, choć nie przepadam za czytaniem książek krytycznych. Przeczytałem, bo czytanie zwyczajnie sprawiło mi przyjemność. Nie zauważyłem żadnego pośpiechu, żadnego wciskania mi kitu, nikt mi tego niczym obcym nie obudował. I przeszedłem przez tę książkę z rzadko odstępującym mnie wrażeniem, że niby czytałem Miłobędzką, z przyjemnością, zrozumieniem, jakimś tajemniczym porozumieniem, które autorka zawiesza gdzieś nad tekstem i trafia nim w czytelnika, a nie w to, co on wie o poezji i czego się po niej spodziewa, i na co jest gotowy, a tu, w książce krytycznej, nikt mi tego nie ukradł, nie zagadał, nie sprowadził na ziemię, za to dostałem cudze odkrycia we własnych doświadczeniach, wnoszące coś więcej, niż tylko porządek, w jakim zrealizowały się we mnie te wiersze. I to wszystko bez trąbienia w (papierowe zazwyczaj) trąby i walenia w (kartonowe niekiedy) werble.
Wracając do poprzedniego felietonu, napisałem, że poetę (poetkę) dość często daje się poznać po trzeciej książce. Tak jak z Bargielską. I tak jak z ostatnią książką poznańskiego wydawnictwa ? z Maciejem Gierszewskim.
Jacek Bierut
Pierwszy Dukt tutaj.
Giera mi nie podszedł; tzw. wrażenia z lektury: jak ten radziecki pilot w „Top gunie”, któremu wysiadły urządzenia naprowadzające i zgubił trajektorię w jakimś oczopląsie. Po prostu wysiadłem, co tu dużo gadać, mięczak.
No tak, Grzebalski dał radę, zobaczymy co będzie dalej, mam nadzieję, że nie zboczy z obranego kursu i niezłego wyczucia. a co się dzieje z SDKiem? tam mieli niezły rozruch w pewnym momencie. Tekst Jacka nieco przecukrzony, ale co do meritum jest okej.
Łyżka dziegciu do tej beczułeczki słodkości. Grzebalski w serii Biblioteki Poezji Współczesnej zaczął od cichego podnajęcia autorów, którzy stanowili podwaliny Biura Literackiego, co pewnie nie miało nic wspólnego z żadnym merkantylizmem, ale jednak nie wszedł na rynek z buta, z nowymi autorami. Poza tym w 2008 roku wypadło z obiegu poetyckiego jedno wydawnictwo – Zielona Sowa, wypełnienie pewnej luki było zupełnie naturalne. Na razie zostały w ramach obu serii wydane dwa debiuty, faktycznie dobre debiuty i niekoniecznie bezpieczne, debiuty to zawsze największe ryzyko wydawcy i po tym na jakie ryzyko go stać można wiele wywnioskować, ale dwa na przestrzeni 3 lat to za mało na wnioski. Jak wyżej – zobaczymy co będzie. A na pytanie co się dzieje z SDKiem pewnie odpowiedzieć mogą listy przyznanych dotacji na stronie Instytutu Książki, jak znam życie.
@maszyna prosta
„Grzebalski w serii Biblioteki Poezji Współczesnej zaczął od cichego podnajęcia autorów, którzy stanowili podwaliny Biura Literackiego, co pewnie nie miało nic wspólnego z żadnym merkantylizmem, ale jednak nie wszedł na rynek z buta, z nowymi autorami.”
Paradne. Ale można to widzieć inaczej: „Grzebalski w serii Biblioteki Poezji Współczesnej zaczął od autorów, z którymi współtworzył Nowy Nurt, a którzy z takich czy i innych powodów publikowali w ostatnich latach w Biurze Literackim…”
Im dalej w głąb (czasu, przestrzeni etc.), tym inaczej to można widzieć…
Jacku! nie martw się, może i Ciebie Mariusz wyda!
Hehe, to jest kapitalny punkt widzenia: Bieruta nie chcieli wydać w Biurze, to strzelił im z dyńki, ale być może uda się w Wielkopolskiej, to wazelina.
ale to już by była oznaka słabości
No, ale takie tłumaczenie jest mocno u nas ugruntowane.
Naprawdę, Panie Bartoszu, nie wszyscy ludzie działają pod wpływem bliskich Panu motywacji 🙂
Propozycję wydania w BL miałem jakiś czas temu i proszę mi wierzyć, bez satysfakcji z niej nie skorzystałem.
@b
Mariusz Grzebalski bez marketingowego pierdu-pierdu robi dobrą robotę i każdy, kto się choć trochę tym biznesem interesuje, widzi to i bez felietonu Jacka Bieruta czy – podobnych w wymowie – „Madrygałów” Rafała Wawrzyńczyka na Nieszufladzie. Dobra robota sama się broni.
Oba teksty (Madrygały 4 RW i Dukt 2 JB) czyta się jak oczywistą oczywistość, więc ta Pana/Pani złośliwość jest zupełnie chybiona, bo po prostu od wielu miesięcy każdy o tym wie i żadne to odkrycie i żadna wazelina.
(No, może prawie każdy, bo może ojciec dyrektor B. jeszcze o tym nie wie).
WBPiCAK jest w tej chwili bardzo poważną, być może najpoważniejszą alternatywą dla wielu autorów.
Jacku, mam nadzieję, że zająłeś mi kolejkę?
Tomku, jak najbardziej!
Ależ Panie Jacku i Tomaszu – ja przecież żartuję, kpię w żywe oczy, choć zastanawia mnie tak silne zaangażowanie Jacka w sprawy wydawnicze. Zgadzam się z Tomkiem, że pisanie o tym, jaką świetną pracę wykonuje Mariusz, to otwieranie otwartych drzwi. Przy okazji – w czerwcowym 8. Arkuszu Odry wywiad z najbardziej zainteresowanym, czyli Grzebalskim.
Heh, mijamy się jak policjanci z Miami. Same rykoszety. Panowie, bez spiny.